Dãy lầu ban Văn chương ĐHSPSG
Vũ hoàng Hoa
(Trong Trang Văn Chương Miền Nam)
Tôi vào Đại học Sư phạm Saigon ngày 18. Lúc đó, tuổi thành niên
là 21. Tôi không đủ tuổi để nói chuyện với chính phủ(!) nên Ba tôi phải ký giấy
cam kết hoàn lại toàn bộ số tiền học bổng mà chính phủ sẽ cấp cho tôi, sinh
viên Sư phạm trong suốt học trình 4 năm nếu tôi bỏ nhiệm sở trước khi hết hợp
đồng 10 năm. Lúc đó ký là ký thôi. Ba tôi và tôi không thắc mắc tại sao lại có
chuyện cam kết này.
Sau này tôi mới vỡ lẽ ra là vì tình trạng chiến tranh, có thể
chúng tôi rơi vào những nhiệm sở thuộc vùng” xôi đậu “ bất ổn nên tờ giấy cam
kết đó là sợi dây buộc chặt chúng tôi để khỏi... đào nhiệm!
Tôi vào Sư phạm vì vâng lời Ba tôi. Ba muốn tôi có việc làm chắc
chắn sau khi ra trường chứ ông không muốn tôi phải vác bằng cấp long đong đi
xin việc, hơn nữa, theo Ba tôi, dạy học là một nghề hiền lành, thích hợp với
tôi, một con bé nhút nhát, chậm chạp!
Tôi không mấy hứng thú nhưng không dám cãi lời Ba và cũng vì ham
áo mũ ra trường, coi rất bảnh( khiếp ! chưa vào học mà đã tính chuyện tốt
nghiệp!) và số tiền học bổng ba ngàn mỗi tháng nên “cũng liều... nhắm mắt đưa
chân , mà xem con tạo xoay vần đến đâu “
Năm tôi vào trường thì thẩy Trần văn Tấn, tiến sĩ toán, tốt
nghiệp ở Pháp là giáo sư khoa trưởng.
Ở Sư phạm, tôi gần như không biết đại giảng đường là gì, chỉ trừ
hai kỳ thi bán niên thì chúng tôi mới tập trung vào đại giảng đường ( nhỏ xíu!)
để thi cùng với sinh viên của các ban khác gồm Sử địa, Anh văn, Pháp văn. Còn
xuân thu nhị kỳ chúng tôi chỉ quanh quẩn trong lớp học của bốn mươi sinh viên .
Những ngày đầu ở Sư phạm, tôi không vui vì ít ra một năm Văn
khoa cũng đã cho tôi cảm giác tự do, thoải mái mà tôi chưa bao giờ được hưởng.
Ở Văn khoa, muốn đi học thì đi, không thì thôi, chỉ cần mua sách( cours) về
học, tới kỳ thi thì lại là kiếp con tằm... nhả tơ. Nhưng Sư phạm thì không,
chúng tôi là những “ công chức” tương lai nên mỗi ngày phải đi học hai buổi
sáng chiều, tám tiếng! Cứ mỗi hai giờ thì văn phòng sinh viên vụ lại đưa sổ
điểm danh lên để sinh viên ký tên. Chúng tôi vẫn nói đùa là chữ ký của mình là
chữ ký bằng vàng vì trường căn cứ vào đó mà phát học bổng!
Trường chúng tôi gồm hai dãy lầu cũ, ngăn cách bằng một sân cờ
với hai thảm cỏ nhỏ. Tôi nghe nói, niên khoá đầu tiên của chúng tôi ở Sư phạm
Saigon, trường chỉ có 900 sinh viên cho cả hai khối :nhân văn( khoa học xã hội
gồm Việt Hán, Anh văn, Pháp văn và Sử Địa) và khoa học ( khoa học tự nhiên:
Toán, Lý Hoá và Vạn vật). “ Hàng xóm” của chúng tôi là Trung học Petrus Ký, mặt
tiền ở ngay đường Cộng Hoà, đối diện Tổng nha Cảnh Sát Quốc gia, kế đó là Đại học
Khoa học.
Ở Sư phạm, tôi có cảm tưởng đang học trung học khi thầy gọi đọc
bài, chúng tôi cũng phải đem tập lên bàn thầy, đứng vòng tay đọc bài!
Các thầy cô phụ trách giảng dạy chúng tôi cũng tương đối trẻ.
Giáo sư lớn tuổi nhất của chúng tôi năm ấy là thầy Trương văn Chình. Thầy Chình
dạy môn Văn phạm. Điều làm tôi nhớ thầy mãi không phải là những bài giảng của
thầy mà là vẻ... đẹp trai, ô không, vẻ đẹp lão của thầy!
Nguyễn tấn diệu Tâm, bạn thân của tôi và tôi cứ nhìn thầy xuýt
xoa” Chu cha, thầy ơi! Thầy ăn chi mà thầy đẹp dễ sợ rứa? Chừ thầy già rồi mà
còn đẹp cỡ ni, khi trẻ chắc có lắm cô chết vì thầy! “Và dĩ nhiên đó chỉ là
những lời tán dương vẻ đẹp” khuynh thành “của thầy mà hai đứa tôi chỉ dám nhỏ
to sau lưng thầy!
Mà phải công nhận, thầy tôi đẹp thật!
Buổi học đầu tiên thầy kể cho chúng tôi nghe sơ về gia thế của
thầy. Trước kia, thầy là Tổng giám đốc bưu điện Saigon và thẩy có một người con
trai đang đi học ở Úc, ngành kỹ sư đóng hộp. Sau này, bọn tôi thấy thầy có vẻ
để ý ưu ái Thu Vân, bạn đồng môn của chúng tôi nên cả lũ hùa nhau chọc Thu Vân”
Thầy chấm mày làm ... con dâu rồi đó! Mai mốt thầy sẽ... đóng hộp mày, gửi qua
Úc! “ vả chúng tôi lăn ra cười mặc cho Thu Vân lúng túng, muốn khóc!
Nhưng rồi thế cuộc đổi thay nên Thu Vân không bị “ đóng hộp “ đi
Úc mà hiện nay bạn đã là tiến sĩ, phó giáo sư đại học sư phạm thành hồ!
Rồi chúng tôi có thầy Phan Hồng Lạc là giáo sư môn Hán văn. Thầy
trẻ, hiền và cười với sinh viên hoài!
Ngoài ra, thầy còn là giáo sư hướng dẫn thực tập của chúng tôi
trong bán niên đầu.Thầy ân cần dặn dò chúng tôi từng chút một. Với các nữ sinh
viên, thầy nhắc chúng tôi đánh phấn hồng để che nét mặt xanh tái, bối rối khi
lên bục giảng!
Thầy dịu dàng phân tích những ưu, khuyết điểm của chúng tôi
trong giờ thực tập và không bao giờ thầy nỡ xuống tay với sinh viên! Thầy ơi!
Bao nhiêu năm qua, không còn được gặp thầy nhưng bao giờ nghĩ đến các thầy cô,
thì thầy vẫn là một trong những hình ảnh rất đáng quý, đối với em, thưa thầy!
Thầy biết không, ngày đó, sinh viên Việt Hán một chúng em đã ưu
ái tặng thầy biệt danh:”Hoà thị chi bích”, theo đề bài Hán văn đầu tiên thầy
dậy chúng em: Viên ngọc của người họ Hoà.
Nói đến thầy Phan Hồng Lạc là phải nhắc tới thầy Lê hữu Mục.
Thầy Mục giảng dạy môn chữ Nôm. Thầy mập,giọng thầy ồm ồm, mới thoạt nhìn, tôi
rất sợ! Nhưng thật ra, thầy Mục dễ thương lắm. Thầy tận tâm giảng dạy. Môn chữ
Nôm là môn học mới mẻ và khá khó nuốt(!) vì để học được chữ Nôm thì chúng tôi
phải biết chữ Hán đã, do chữ Nôm được cấu tạo từ chữ Hán...
Thầy Mục có lẽ cũng hiểu chúng tôi đa số chỉ mới học Hán văn năm
Dự bị Văn chương Việt Nam ở Văn khoa nên vốn liếng chữ Hán cũng rất còm cõi do
đó thầy dạy chậm, giải thích tường tận, nhờ vậy chúng tôi cũng đỡ vất vả. Nhớ
có lần thầy bảo cả lớp viết tên thầy bằng chữ Hán, tất cả chúng tôi đều viết
chữ Mục là con mắt! Lê hữu Mục là... ông Lê có mắt! Thầy đã lắc đầu, mắng chúng
tôi “ Dốt! Dốt! Mục của thầy là hoà thuận chứ không phải là con mắt!”
Ngoài ra, thầy Mục còn là một vĩ cầm thủ tài hoa! Thầy rất nghệ
sĩ! Thỉnh thoảng thầy hát cho trò nghe và thầy cũng bảo chúng tôi hát cho thầy
bạn cùng nghe. Thầy Mục của con! Thầy Mục của những ngày chữ Nôm và tiếng hát
sinh viên!
Bên cạnh các thầy Phan Hồng Lạc, Lê hữu Mục là hai giáo sư Phạm
văn Diêu và Phạm văn Đang. Hai thầy cùng họ, cùng chữ lót tưởng như anh em ruột
nhưng thật ra không phải, thầy Diêu người trung, thầy Đang người bắc. Cả hai
thầy chia nhau dạy chúng tôi phần Văn học Lý Trần. Thầy Diêu còn dạy thêm phần
văn học dân gian. Thầy Diêu viết văn hay lắm, văn của thầy là một bài thơ!
Thầy Đang còn trẻ !Tôi đoán thầy chỉ ngoài ba mươi một chút
thôi! Thầy vui tính và tôi là sinh viên được thầy ưu ái vì tính tôi ... lẩm
cẩm, thích tìm đọc những điển cố Trung hoa nên tôi đã trả lời được khi thầy
hỏi” tại sao gọi là chín suối? Tại sao Cao Bá Quát lại có hiệu là Chu thần?”...
Thầy Đang dễ chịu bao nhiêu thì thầy Diêu lại khó tính bấy
nhiêu. Thầy hay rầy chúng tôi vì những “ lỗi” không do chúng tôi cố ý gây ra,
thầy mới đến ngưỡng cửa lớp mà nếu chúng tôi chưa thấy, không kịp đứng lên chào
là bị thầy “ dũa” te tua! Thầy Diêu cũng” biết mình biết ta” lắm(!) nên có lần
thầy cay đắng bảo chúng tôi “ Ngày các anh chị ra trường, đừng mời tôi dự tiệc!
Tôi biết các anh chị không ưa tôi nhưng đã phải chịu đựng tôi trong bấy nhiêu
năm học, bây giờ, còn những giờ phút cuối, tôi phải tránh mặt đi để cho các anh
chị thoải mái! “Nhìn vẻ mặt buồn bã của thầy khi nói, tôi bỗng thấy xót xa
nhưng tận thâm tâm, tôi vẫn tự hỏi “ sao thầy không thể thân ái với chúng tôi
như các thầy cô khác? Tại sao thầy phải khắt khe với chúng tôi để thầy buồn và
chúng tôi cũng không vui?
Thầy Diêu buồn thì thầy Nguyễn sĩ Tế lại vui,
rất vui! Những giờ văn học Phương Tây với thầy tràn ngập tiếng cười! Thầy đã
được chúng tôi tặng biệt danh” ông cố vấn dung nhan “ và biệt danh này chỉ luân
lưu trong phạm vi sinh viên chúng tôi. Số là,khi thầy dạy tác phẩm “ Trưởng giả
học làm sang”( Les bourgeois gentilles hommes) của Molière, thầy giảng những bà
nhà giàu mới nổi, thích làm sang và để tỏ ra ta đây thuộc hàng danh giá, tách
biệt khỏi giới bình dân thì họ cũng đổi cách ăn nói, chẳng hạn cái gương soi
mặt ( le miroir)thì họ lại gọi là cái cố vấn dung nhan (le conseil de la
beauté!)và thế là từ đó thầy có tên...! Ngoài ra, tôi còn nhớ hễ mỗi khi thầy
đang giảng mà bỗng cúi xuống là sinh viên cũng lo lật đật ...cúi theo... để ghi
cours cho kịp vì thẩy nói nhanh lắm!
Chúng tôi học với thầyTế hai giờ cuối,ngày
thứ hai và lúc nào cũng vậy, tôi ra về với một nụ cười!
Cô Nguyễn thị Xuân Lan là nữ giáo sư duy nhất của chúng tôi,
Việt Hán một- Pháp văn trong bán niên đầu. Tên sao người vậy! Cô người Huế, cô
là biểu tượng dịu dàng, khả ái của núi Ngự sông Hương! Ngày đầu tiên cô đã cho
chúng tôi được chọn bài học, cả lũ đã nhao nhao xin cô cho học tình thư lãng
mạn, và bức thư tình đầu tiên cô dạy là tình thư của Napoléon gửi cho
Joséphine. Tôi còn nhớ có lần cô dạy chữ dépeupler, nghĩa là làm cho bớt người,
dãn dân...và cô giảng chữ này trong một câu thơ của Lamartine: “Un seul Etre
vous manque et tout est dépeuplé( xin tạm dịch: vắng một người cả trời đất đều
hoang vu!) Hay quá là hay!
Thầy Lê thanh hoàng Dân và thầy Trần công Thiện phụ trách môn
Tâm lý giáo dục. Buồn ngủ ơi là buồn ngủ! Thầy Lê thanh hoàng Dân cũng được
chúng tôi nghịch ngợm “phong tặng” là “ông... tâm bệnh”(!) vì bài giảng của
thầy lúc nào cũng là tâm bệnh, nghe một hồi tôi cũng muốn bị ... tâm bệnh luôn!
Thầy Giản chi Nguyễn hữu Văn dạy môn Triết đông. Thầy hiền ơi là
hiền và thầy cho chúng tôi cảm tưởng như đang được nghe thầy kể chuyện đời xưa.
Thầy là một trong những vị thầy khả kính của chúng tôi!
Thầy Lê Ngọc Trụ là giáo sư môn Ngữ âm của chúng tôi. Bây giờ
thì tôi chẳng còn nhớ chút gì về những bài Ngữ âm nữa nhưng luôn nhớ thầy Trụ.
Thầy cũng như thầy Giản Chi, rất hiền!
Bán niên hai, cô Khưu sĩ Huệ thay thế thầy Phan Hồng Lạc,phụ
trách môn Hán văn. Cô là biểu tượng của một lương sư! Cô không bao giờ đi trễ
và cũng không bỏ buổi dạy nào.Cô thương học trò nhưng rất nghiêm!
Hai giờ đầu, chiều thứ Hai là giờ Hán văn. Buổi sáng chúng tôi
đã ngất ngư với hai giờ Văn học Lý-Trần và Văn học Dân gian. Đến chiều là đã
bắt đầu uể oải! Hơn nữa trời Sài Gòn nóng nực nên hai mắt cứ muốn nhíp lại.
Nhưng buồn ngủ cách mấy thì cũng phải ráng trợn mắt mà nuốt cho xong mớ chữ Hán
hỗn độn kia!
Cô Khưu sĩ Huệ không giảng dạy theo lối thường như các thầy cô
khác. Cô tập cho chúng tôi tinh thần tự tìm tòi, học hỏi.
Có lần cô cho đề bài”tuần sau,chúng ta sẽ học động từ “vi”. Các
anh chị về tự học và mỗi người ít nhất làm cho tôi bốn câu có chữ”vi”! Chữ”vi”:
động từ “là “như to be trong tiếng Anh hay Être trong tiếng Pháp.
Thứ hai sau đó, cô kêu bốn đứa đầu tiên lên bảng và tôi “hân
hạnh “ nằm trong bảng”phong thần” của cô!
Tấm bảng lớn được chia làm bốn phần, cho Trần Phú Lai mà chúng
tôi vẫn nghịch ngợm đọc lái là Phái Lu, tôi và hai bạn nữa mà tôi đã quên tên
rồi.
Chúng tôi hí hoáy viết. Sau đó, cô biểu chúng tôi đọc lớn bài
làm của mình cho cả lớp nghe.
Câu đầu tiên của Trần Phú Lai:
Ngã vi bần sĩ! Nghĩa là: Tôi là học trò nghèo!
Cô nhăn mặt!
Đến phiên tôi!
Vi nhân, mạc vô tử! Nghĩa Là: làm người ai mà chẳng chết!
Cô lắc đầu!
Và hai bạn sau tôi cũng với những câu hắc ám, bi quan tương tự!
Cô chán nản!
Cô hỏi Phái Lu:
-Anh tên gì?
-Thưa cô, em tên Trần Phú Lai.
-Anh viết tên anh ra coi!( dĩ nhiên là viết tên bằng chữ Hán),
xong cô biểu Phái Lu dịch tên hắn ra rồi cô la:
-Cha mẹ anh đặt cho anh cái tên hay như vậy nghĩa là ông bà muốn
sự giàu có đến với anh. Hà cớ gì mà anh lại nói anh là học trò nghèo?
Xong đời Phái Lu!
Đến phiên tôi, sau khi tôi đọc và dịch xong phần bài làm của
mình, cô nghiêng đầu ngó tôi:
-Chị mấy tuổi?
-Thưa cô, con 18.
-Chị còn trẻ quá! Sống chưa được bao nhiêu sao đã lo chuyện
chết?!
Tôi đứng yên, tàn đời!
Hai người bạn sau cũng đồng cảnh ngộ như Phái Lu và tôi!
Sau đó cô bảo tất cả chúng tôi viết tên mình nạp cho cô.
Tuần kế, cả lớp đều thoát “nạn”, chỉ trừ Tuyết Lệ!
Cô hỏi Tuyết Lệ:
-Chữ Lệ nghĩa là gì?
-Thưa cô, nước mắt.
Cô la:
-Chị nghĩ sao mà lại nói như vậy? Bộ khi sinh chị ra, ba má chị
buồn lắm hả?
Và cô hỏi tiếp:
-Chị có biết nghĩa khác của chữ Lệ không?
Tuyết Lệ ấp úng:
-Thưa cô,không!
-Lệ có nghĩa là đẹp đẽ như tráng lệ, diễm lệ…
Một lần, giờ Hán văn của cô, lớp tôi có đến ba, bốn bạn đi trễ!
Cô giận lắm nhưng cô vẫn ổn tồn bảo:
-Các anh chị phải biết, các anh chị ở trường này để được đào tạo
thành thầy cô. Các anh chị nghĩ thế nào nếu mai này tới giờ dạy, các anh chị đã
ở trên bục giảng mà cứ năm phút một đứa học trò đi vào, năm phút sau lại đứa kế
tiếp?
Tất cả chúng tôi cúi gầm mặt xuống, im lặng! Từ đó về sau, giờ
thầy cô nào còn dám đi trễ chứ giờ cô Khưu sĩ Huệ thì đố! Chưa tới giờ đã đủ
mặt … bá quan văn võ!
Và cứ thế, cuộc đời sinh viên của chúng tôi khi nổi, khi chìm.
Cho đến một ngày…
Ngày 30.04.1975!
Mệnh nước trầm luân!
Mệnh người phiêu bạt
Thưa các thầy cô!
Con, học trò của quý thầy cô, đã từ bao nhiêu năm rồi.
Ngày 30.04.1975, nước mất, nhà tan! Thầy cô và chúng con cũng
theo dòng sinh mệnh của dân tộc mà chung cảnh trầm luân!
Ngày vào Sư phạm, con mang ước vọng cũng như quý thầy cô, đem
kiến thức đã được truyền thụ để hướng dẫn cho các thế hệ đàn em, làm cho các em
hiểu và yêu mến tiếng Việt, tự hào về dân tộc mình. Nhưng thầy cô ơi! Con đã
không làm được điều thầy cô kỳ vọng ở chúng con! Con rất buồn! Nhưng biết làm
sao hơn được?!
Giờ này, sau bao cuộc bể dâu, quý thầy cô và chúng con chắc cũng
khó lòng mong một ngày trở về, đoàn tụ dưới mái trường Sư phạm thân yêu!
Quý thầy cô, nếu còn thì cũng đã quá trọng tuổi và nhiều thầy cô
đã trở về cùng cát bụi!
Những Lương sư đã không thấy được ngày Hưng Quốc!
Đau lòng xiết bao!
Giờ đây, con cũng như các bạn hữu chỉ xin kính chúc các thầy cô
còn hiện diện với chúng con hai chữ an khang và với các thầy cô đã đi vào cõi
thiên thu, con nguyện xin Thượng đế đưa quý thầy cô của chúng con về miền Vĩnh
phúc!
Và chúng con xin chân thành cảm tạ công ơn giáo dục của quý thầy
cô cho chúng con được như hôm nay. Có thể chúng con không thành công nhưng ít
ra quý thầy cô cũng có thể mỉm cười khi biết chúng con, lớp hậu sinh của quý
thầy cô đã thành nhân! Và câu châm ngôn “Lương Sư Hưng Quốc “ với riêng con, là
điều tâm niệm mãi mãi.
Kính và thương,
Con,
Vũ hoàng Hoa
(Trong
Trang Văn Chương Miền Nam)
Nguồn:
https://groups.google.com/g/70ab/c/7e-qSnkhEqM?pli=1
