12 bến nước
Ngày 14 tháng 4 năm 2018, một bạn ban Sử Địa, Đại Học Sư Phạm Sài gòn, hiện cư ngụ ở Texas , USA, có gởi cho bài vọng cổ "Con Gái Của Mẹ."
Mẹ ơi! phận gái mười hai bến nước
Biết bến nào trong, biết sông nào đục
Biết rủi hay may một ngày kia con xuất giá theo...... chồng
Lênh đênh một chiếc thuyền tình
Mười hai bến nước đưa mình về đâu
Không ai biết rõ 12 bến nước là gì. Tuy nhiên có 3 giả thuyết lưu truyền:
1. 12 địa vị người đàn ông trong xã hội thờì phong kiến:
Ngư, tiều, canh, mục, sĩ, nông,công, thương, nho, y, lý, bốc.
漁 Ngư : đánh cá
2.12 con giáp:
Tý, Sửu, Dần, Mẹo, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi.
3.12 nguyên nhân của thuyết thập nhị nhân duyên của Phật giáo:
Vô minh: không sáng suốt
hành : hành động
Thức : ý thức
Danh sắc : danh và hình tướng
Lục nhập: nội nhập gồm nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân, ý; ngoại nhập gồm sắc, thi, hương, vị, xúc . Trong Phật học quyển Niết bàn 23 có giải thích ngoại nhập là 6 thằng giặc (lục tặc); nội nhập là không tụ lạc (xóm nhà trống không, chẳng có người ở, chẳng có đồ ăn uống, chẳng có tiền của)
Xúc : tiếp xúc
Thụ : cảm giác
Ái : yêu mến
Thủ : nắm giữ lấy
Hữu: trở thành
Sinh : sinh ra đời
Lão tử : già và chết
Trong Phật học, Tâm Minh Lê Đình Thám giải thích như sau:
1. Vô minh 無明,tiếng Phạn là Avidyā:
Vô minh là không sáng suốt, là mê lầm, không nhận được bản tính duyên khởi chân thật. Do vô minh, nên không biết tất cả sự vật, dầu thân, dầu cảnh, dầu sinh, dầu diệt, dầu năng, dầu sở, dầu có, dầu không, đều do nhân duyên hội họp mà giả dối sinh ra, do nhân duyên tan rã mà giả dối mất đi, đều theo nhân duyên mà chuyển biến như huyễn, như hóa, không có thật thể. Chính vì không biết như thế, nên lầm nhận thật có cái ta, thật có cái thân, thật có hoàn cảnh, rồi do sự đối đãi giữa thân tâm và cảnh giới, phát khởi ra những tâm niệm sinh diệt chuyển biến không ngừng.
Vô minh nguồn gốc khổ đau
Tự tâm thanh tịnh không vào trong thân
Quay cuồng tâm vọng biệt phân
Vô minh nguồn gốc bao lần khổ đau
2. Hành 行, tiếng Phạn là Samskāras:
Hành, chính là cái tâm niệm sinh diệt chuyển biến không ngừng ấy, nó làm cho chúng sanhnhận lầm có cái tâm riêng, cái ta riêng của mình, chủ trương gây các nghiệp, rồi về sau chịu quả báo.
Hành là nghiệp lực sầu đau,
Là nhân hành động biết bao sai lầm
Sai lầm cột chặt chân tâm
Làm cho ta khổ, cũng làm quả nhân
3. Thức 識,tiếng Phạn là Vijnna:
Tâm niệm sinh diệt tiếp tục ấy, theo nghiệp báo duyên ra cái thức tâm của mỗi đời, chịu cái thân và cái cảnh của loài này hoặc loài khác.
Thức sanh bảo thủ mạng thân
Vọng tâm phân biệt trăm phần chấp TA…
Một phần điều kiện trong ba:
“Thọ, noãn , thức” để tạo ra “ thân này”
4. Danh sắc 名色, tiếng Phạn là Nmarpa:
Các thức theo nghiệp báo duyên sinh ra danh sắc. Sắc, bao gồm những cái có hình tướng, như thân và cảnh; Danh, bao gồm nhwnxgc ái không có hình tướng, như cái sự hay biết, nói một cách khác, là thức tâm thuộc nghiệp nào, thì hiện ra thâm tâm và cảnh giới của nghiệp ấy.
Danh sắc kể rõ từ đây
Hữu tình muôn loại chia hai tiểu phần
Thân xác, tâm thức – tinh thần
Sắc là hình tướng, danh gần với tên
Tâm thức – tinh huyết hợp nên
Tạo thành thai tạng không quên thành người…
5. Lục nhập 六 入,tiếng Phạn là Sada¬yatana:
Thân tâm đối với cảnh giới thì duyên khởi ra các sự lãnh nạp nơi 6 giác quan, nhãn căn lãnh nạp sắc trần, nhĩ căn lãnh nạp thanh trần, tỷ căn lãnh nạp hương trần, thiệt căn lãnh nạp vị trần, thân căn lãnh nạp xúc trần và ý căn lãnh nạp pháp trần.
Lục nhập cũng rõ hơn mười
Sáu trần tiếp nhận không rời sáu căn
Bào thai không uống không ăn
Sáu trần của mẹ, là phần nuôi con
Đời mẹ luôn nỗi héo hon
Truyền vào nuôi sống vuông tròn thai nhi
Xúc chạm đối đãi thời kỳ
Thai nhi còn nhỏ biết chi sáu trần
Rồi khi ta lớn lần lần
Tiếp xúc ngoại cảnh biết dần đầy vơi
Đó là Thọ lãnh ai ơi!
6. Xúc 觸, tiếng Phạn là Sparsa:
Do những lãnh nạp như thế, mà các trần ảnh hưởng đến tâm hay biết sinh ra quan hệ với nhau, nên gọi là xúc.
7. Thọ 受, tiếng Phạn là Védanā:
Do những quan hệ giữa tâm và cảnh như thế, nên sinh ra các thọ là khổ thọ, lạc thọ, hỷ thọ, ưu thọ và xả thọ.
8. Ái 愛,tiếng Phạn là Trsnā:
Do các thọ đó, mà sinh lòng ưa ghét, đối với lạc thọ, hỷ thọ thì ưa, đối với khổ thọ, ưu thọ thì ghét và đã có ưa ghét thì tâm gắn bó với thân, với cảnh, hơn bao giờ hết.
Ái là yêu thích, đồng thời ham mê
Cầu mong tốt đẹp trăm bề
Chối bỏ, chán ghét đề huề yêu thương
(Lê Văn Minh Hiến)
9. Thủ 取, tiếng Phạn là Upadna:
Do tâm gắn bó với thân, với cảnh nên không thấy được sự thật như huyễn, như hóa, mà còn kết hợp được những ảnh tượng rời rạc đã nhận được nơi hiện tại, thành những sự tướng có định, rồi từ đó chấp mọi sự vật đều có thật, sự chấp trước như thế, gọi là thủ.
Thủ là giữ lấy mọi phương
Tham đắm, ưa thích không nhường cho ai
Để rồi chuốt lấy ương tai
Gây bao tội lỗi chẳng tài nào sai
10. Hữu 有, tiếng Phạn là Bhāva.
Do tâm chấp trước, nên những sự vật như huyễn như hóa lại biến thành thật có, có thân, có cảnh, có người, có ta, có gây nghiệp, có chịu báo, có sống và có chết, cái có như thế, tức là hữu.
Hữu là có, được từ ai?
Thọ sanh thân “ lậu” lâu dài nghiệp nhân
11. Sinh 生, tiếng Phạn là Jāti
Sanh mạng rồi lại sanh thân
Loài hữu tình sống bao lần an nguy
Sanh rồi lại phải nghĩ suy
12. Lão tử 老死, tiếng Phạn là Jarmarana
Lão tử là già rồi chết. Do có sinh sống, nên có già, rồi có chết.
Lão tử nào biết đến khi thân mình?
Có sanh có tử phân minh
Hết dòng sanh mạng, thình lình ra đi
Dứt sanh với tử trừ khi
Nhận định sáng suốt từ bi giúp đời…
Vọng tâm không thể ra đời
Đoạn trừ nghiệp lực tuyệt vời nhân duyên
Dù người hay cả chư Thiên
Chuyên tinh quán sát nhân duyên, Niết Bàn…
Virginia
Ngày của Mẹ,13 tháng 5 năm 2018
Ngũ thập niên rồi không thấy Mẹ
Tảo tần mệt lả dưới hàng tre
Chắt chiu hạt gạo trong cơn nắng
Nghỉ mát sân nhà dưới gốc me
Trần-Lâm Phát
Tân nhạc: Giao Tiên
Vọng cổ: Quế Chi
Nghệ sĩ: Phi Loan và Thùy Dương
TÂN NHẠC:
Con:
Mẹ thường bảo con thân gái đục trong.
Mai kia mốt nọ còn đi lấy chồng.
Mẹ:
Giờ thì ba má chiều cưng,
Chẳng cần liệu lo lấy thân,
Lỡ mai về bên khó lòng.
Nhà người ta xem chẳng dễ gì đâu.
Con:
Ba bên bốn họ nhìn ra ngó vào,
Họ hàng cô bác thì đông
Mẹ:
Mẹ chồng em dâu biết không,
Đứng ngồi nói năng lựa lời.
Vọng cổ:
CÂU 1:
Con:
Mẹ ơi, phận gái mười hai bến nước biết bến nào trong biết sông nào đục.
Biết rủi hay may một ngày con xuất giá... theo… chồng. Hò 16
Mẹ đã nuôi con nên vóc nên hình.Hò 20
Mười mấy năm mẹ cưu mang quản dưỡng,
chưa một ngày đền tạ nghĩa ân. Xê 24
Mai mốt đây con về làm dâu thiên hạ,
là cả cuộc đời trao trọn cho người ta. Xang 28
Để mẹ cô đơn khi bóng xế tuổi già.
Ai hầu hạ chăm lo từng bát cơm chén nước. Cống 32
CÂU 2:
Mẹ:
Nuôi con khôn lớn mẹ đâu mong gì con nuôi lại mẹ,
chỉ mong sao chuyện nợ duyên của con suôn sẻ,
tròn đạo dâu con vẹn phận vợ hiền.Hò 16
Bấy nhiêu thôi là mẹ đủ vui mừng.Hò 20
Từ trước đến nay người ta thường nói:
"Nhất nam viết hữu còn thập nữ viết vô".Xê 24
Nhưng con nào mà chẳng là con,
mang trong dạ ẵm trên tay làm sao không thương cho được. Xê 28
Con của mẹ nay là con người khác,
biết có được cưng chiều hay cực khổ long đong.Xang 32
TÂN NHẠC:
Mẹ:
Dù người ta yêu thương,
Con nhớ đừng xem là thường,
xuất giá rồi tòng phu con nhé.
Con:
Công ngôn dung đức hạnh,
Trọn đời con thờ chồng,
Giữ gìn tiếng sạch trong,
Danh giá ta thủy chung.
Mẹ:
Học hành đi nghe con gái mẹ ngoan.
Mai kia mốt nọ còn đi lấy chồng.
Con:
Dặm ngàn thân gái đục trong,
Một lần xe hoa pháo hồng,
Suốt đời khắc ghi trong lòng.
Con:
Mẹ ơi, phận gái mười hai bến nước biết bến nào trong biết sông nào đục.
Biết rủi hay may một ngày con xuất giá... theo… chồng. Hò 16
Mẹ đã nuôi con nên vóc nên hình.Hò 20
Mười mấy năm mẹ cưu mang quản dưỡng,
chưa một ngày đền tạ nghĩa ân. Xê 24
Mai mốt đây con về làm dâu thiên hạ,
là cả cuộc đời trao trọn cho người ta. Xang 28
Để mẹ cô đơn khi bóng xế tuổi già.
Ai hầu hạ chăm lo từng bát cơm chén nước. Cống 32
CÂU 2:
Mẹ:
Nuôi con khôn lớn mẹ đâu mong gì con nuôi lại mẹ,
chỉ mong sao chuyện nợ duyên của con suôn sẻ,
tròn đạo dâu con vẹn phận vợ hiền.Hò 16
Bấy nhiêu thôi là mẹ đủ vui mừng.Hò 20
Từ trước đến nay người ta thường nói:
"Nhất nam viết hữu còn thập nữ viết vô".Xê 24
Nhưng con nào mà chẳng là con,
mang trong dạ ẵm trên tay làm sao không thương cho được. Xê 28
Con của mẹ nay là con người khác,
biết có được cưng chiều hay cực khổ long đong.Xang 32
TÂN NHẠC:
Mẹ:
Dù người ta yêu thương,
Con nhớ đừng xem là thường,
xuất giá rồi tòng phu con nhé.
Con:
Công ngôn dung đức hạnh,
Trọn đời con thờ chồng,
Giữ gìn tiếng sạch trong,
Danh giá ta thủy chung.
Mẹ:
Học hành đi nghe con gái mẹ ngoan.
Mai kia mốt nọ còn đi lấy chồng.
Con:
Dặm ngàn thân gái đục trong,
Một lần xe hoa pháo hồng,
Suốt đời khắc ghi trong lòng.
Vọng cổ:
CÂU 5:
Mẹ:
Thấy con nên việc thất gia lòng già cũng nghe mừng vui đôi chút.
Nhưng nghĩ đến chuyện làm dâu khó nhọc, mẹ vừa thương vừa lo sợ... trong... lòng. Hò 16
Không biết con có làm đẹp dạ bên chồng.Hò 20
Mẹ đã làm dâu nửa đời nên mẹ biết,
cay đắng trăm bề, nước mắt chan cơm. Xê 24
Nếu mẹ chồng con có quá khắt khe,
thì con hãy vì thương chồng mà hết lòng chiều chuộng.Xê 28
Đi đứng khoan thai, nói năng cho nhỏ nhẹ,
kẻo đám em chồng con nó mai mỉa nặng lời.Xề 32
CÂU 6:
Con:
Mẹ ơi! Phận gái lớn lên là phải theo chồng,
con vẫn biết vậy nhưng sao lòng nhiều lo sợ.
Mười mấy năm sống êm đềm bên mẹ,
chưa một phúc xa rời bao hình ảnh thân thương. Cống 16
Về sống bên những kẻ lạ người xa,
phần lo sợ, phần thương nhớ mẹ. Xê 20
Cực khổ gian lao đến đâu con gắng chịu,
nhưng biết làm sao những may rủi trong đời. Xê 24
Tiếng ai hát giữa đêm canh vắng
âm thanh buồn nghe cay đắng làm sao. Xê 28
Má ơi! Đừng gả con xa
Chim kêu, vượn hú biết nhà má đâu./. Hò 32