Thơ song thất lục bát
1. Định-nghĩa:
Thơ song thất lục bát là thể thơ thuần tuý của người Việt-nam. Bài thơ bắt đầu bằng hai câu bảy chữ, kế tiếp câu sáu chữ và chấm dứt bằng câu tám chữ.
Thí dụ:
Thuở lâm hành oanh chưa bén liễu,
Hỏi ngày về, ước nẻo quyên ca.
Nay quyên đã giục oanh già,
Ý nhi lại gáy trước nhà líu lo
(Chinh phụ ngâm khúc - Đoàn Thị Điễm?)
2. Cách gieo vần:
Chữ cuối cùng của câu bảy thứ nhất phải vần với chữ thứ năm của câu bảy thứ hai và đều là vần trắc.
Chữ cuối của câu bảy thứ hai phải vần với chữ cuối của câu sáu chữ, đều là vần bằng.
Chữ thứ sáu của câu sáu chữ phải vần với chữ thứ sáu của câu tám chữ và chữ thứ tám của câu tám chữ phải vần với chữ thứ sáu của câu sáu chữ.
Thí dụ:
Trải vách quế gió vàng hiu hắt,
Mảnh vũ y lạng ngắt như đồng,
Oán chi những khách tiêu phòng
Mà xui phận bạc nằm trong má đào
(Cung oán ngâm khúc - Nguyễn Gia Thiều)
3. Luật bằng trắc:
Vần bằng (B) gồm những chữ có dấu huyền hay không dấu.
Vần trắc (T) gồm những chữ có dấu sắc, dấu hỏi, và dấu ngã.
Theo đúng luật thì ngoại trừ chữ thứ nhất của câu song thất; còn các chữ còn lại của câu bảy chữ, câu lục và câu bát phải như sau:
XTTBBTT
XBBTTBB
BB TT BB
BB TT BB TB
Thí dụ:
Cầu thệ thủy ngồi trơ cổ độ
X T T B B T T
Quán thu phong đứng rũ tà huy
X B B T T B B
Phong trần đến cả sơn khê
B B T T B B
Tang thương đến cả hoa kia cỏ này
B B T T B B T B
(Cung oán ngâm khúc - Nguyễn Gia Thiều)
Vì đúng luật rất là khó nên nhà thơ chỉ theo luật cho chữ thứ ba, thứ năm và thứ bảy cho câu song thất; còn câu lục bát thì theo lệ “Nhất Tam Ngũ bất luận, Nhì Tứ Lục phân minh” nghĩa là chữ thứ nhất, chữ thứ ba, chữ thứ năm không cần đúng luật và chữ thứ hai, chữ thứ tư, chữ thứ sáu và chữ thứ tám phải theo đúng luật.
X X T X B X T
X X B X T X B
X B X T X B
X B X T X B X B
Thí dụ:
Trên biển số mười ba đếm kỹ
X X T X B X T
Ngày thuyền trôi đến chỉ Bình Tuy
X X B X T X B
X B X T X B
Lại mang vạ đến một khi kéo về
X B X T X B X B
(Hành trình tự do - Trần-Lâm Phát)
Ngoài ra nếu hai câu bảy chữ sóng nhau (đối hay không đối) thì chữ thứ hai và chữ thứ ba của câu bảy thứ nhất có thể chuyển từ TT ra BB
Thí dụ hai câu đối nhau:
Chàng thì đi cỏi xa mưa gió
Thiếp lại về buồng cũ chiếu chăn
(Chinh phụ ngâm khúc - Đoàn Thị Điễm?)
Thí dụ hai câu không đối nhau:
Chàng thì đi vào nơi gió cát
Đêm trăng này nghĩ mát phương nao?
4. Họa:
Hoạ thơ song thất lục bát cũng giống như họa thơ lục bát
4.1 Vần:
Bài họa phải theo những nguyên tắc sau đây:
Những chữ sau đây của bài họa phải dùng đúng chữ của bài xướng
Hai câu song thất: chữ thứ nhất, thứ 5 và thứ 7
Hai câu lục bát: chữ thứ nhất, thứ 6 và thứ 8
Chữ thứ 8 câu 8 cuối bài họa không phụ thuộc vào vần câu 6 ở trên.
Bài họa không được dùng những chữ sau đây của bài xướng:
Câu 7: chữ thứ 6 và chữ thứ
Câu 6 : chữ thứ 5
Câu 8: chữ thứ 5, chữ thứ 7.
Tuy nhiên vì quá khó nên người họa chỉ dùng những chữ thứ 6 và thứ 8 của bài xướng và chữ thứ 6 câu 8 thì có thể họa vần, không bắt buộc phải dùng chữ của bài xướng.
4.2 Ý:
Không nhất thiết phải theo ý của bài xướng
Không nên gượng ép theo sát chữ của bài xướng
Virgina, ngày 28 tháng 9 năm 2007
Trần-Lâm Phát